Benedictijner klooster van St. Martin in Beuron

Categorie

Gutes aus Klöstern

De Benedictijnen in het klooster van St. Martin in Beuron

Een kleine rivier, of zelfs een sterkere beek, begeleidt de spoorlijn van Sigmaringen naar het westen, en dit onopvallende waterlichaam, dat hoogstens met raderboten bevaren kan worden, is het eerste deel van de trotse en beroemde Donau, de rivier die Midden- en Zuidoost-Europa met elkaar verbindt, de Europese rivier bij uitstek. De Zwabische Donauvallei is schilderachtig, nodigt uit tot wandelen en ontdekt een oeroud cultuurlandschap waar de tijd een beetje lijkt te hebben stilgestaan.

En terwijl u uit het raam van de regionale trein kijkt, nog steeds met de imposante indruk van het kasteel van Sigmaringen voor uw geestesoog, verschijnt na enkele kilometers een station op een plaats waar u het nauwelijks zou hebben vermoed: het station van Beuron. En op deze bijzonder afgelegen plek in de Donauvallei ligt een klooster dat een heel bijzondere plaats inneemt in de geschiedenis van het benedictijner monnikendom: de aartsabdij van Sint-Maarten. Een klooster met een eigen station dus, want behalve het uitgebreide kloostercomplex ontdekt men in dit gehucht slechts een paar andere huizen.

Op oude foto's is te zien dat het er honderd jaar geleden nog eenzamer was, maar zelfs gemeten naar de huidige begrippen van eenzaamheid en afgelegenheid scoort Beuron zeker tussen de 8 en 9 op een fictieve schaal van 1 tot 10. Een beroemd klooster aan een beroemde rivier, dat is de aartsabdij van Beuron, waarvan meesterkloosterling broeder Felix met overtuiging zegt dat het een voorrecht is er te mogen wonen. Het landschap geeft hem al gelijk, de stilte rondom, de beboste rotsen, en ook het ensemble van de kloostergebouwen zelf, de kerk.

Een lange geschiedenis tot het nieuwe begin

Gemeten naar de tijd dat er al monniken op deze plek wonen, zijn de Benedictijnen er nog niet zo lang. Pas in 1863 konden zij zich in Beuron vestigen. Voordien had de abdij 60 jaar leeggestaan, nadat ze in 1803 was opgeheven in het kader van de secularisatie. Tot dan toe woonden er Augustijner monniken sinds de 11e eeuw, en toen zij zich vanwege de politiek van die tijd naar alle windstreken verspreidden, lieten zij een compleet, functioneel klooster achter met betrekkelijk jonge gebouwen, want pas in de barokperiode werd alles gerenoveerd en ingericht naar de smaak van de tijd. Niet alle kloosters die geseculariseerd werden, hadden evenveel geluk als Beuron en kwamen in goede handen terecht. Het werd eigendom van prins Hohenzollern-Sigmaringen, die de kloostervertrekken niet in schuren en veestallen veranderde, maar ze in wezen in hun oorspronkelijke vorm behield.

En dan, in de geschiedenis van Beuron, deed zich een van de fascinerende basisconstellaties voor, waarbij een idee of een droom tot wasdom komt en de hoofdrolspelers op het juiste moment op de juiste plaats zijn. In het midden van de 19e eeuw was het benedictianisme in Duitsland zo goed als uitgestorven. Alleen in Beieren was er een voorzichtig nieuw begin, maar Beuron behoorde toen tot Pruisen en bevond zich nog in een afwachtende positie. En het was juist in deze positie dat twee monniken zich in Rome bevonden, de gebroeders Maurus en Placidus Wolter, die uit Bonn kwamen.

Zij waren doordrongen van het idee om een nieuwe benadering van het oorspronkelijke kloosterleven te openen. Ze hadden al een model: de abdij van Solesmes aan de Sarthe, die toen nog jong was omdat ze in 1833 was herbevolkt.

Ook Solesmes was al 800 jaar oud en bleek plotseling een van de kernen van de benedictijnse renaissance in Europa te zijn. Beuron zou een andere kern worden. Nadat de gebroeders Wolter tevergeefs hadden gezocht naar kloostermogelijkheden in hun woonplaats Bonn, kwamen zij in contact met prinses Catharina van Hohenzollern-Sigmaringen in Rome, en zij maakte het mogelijk dat in 1863 in Beuron een nieuw kloosterleven kon beginnen, ditmaal met Benedictijner monniken. Zij moesten nog een test in de Kulturkampf doorstaan, en het lijkt bijna komisch dat enkele monniken vermomd als dienaren van de prinses ditmaal ter plaatse konden overleven. Maar uiteindelijk slaagde de nieuwe stichting aan de Donau van de grond af en werd zij het uitgangspunt voor vele andere kloosters in Duitsland, Oostenrijk en de Tsjechische Republiek.

In het teken van traditie, op het scherp van de tijd

Wat in Beuron gebeurde hing letterlijk in de lucht in die tijd, die sociaal en politiek gekenmerkt werd door materialistisch denken, positivisme en een profaan vooruitgangsgeloof. Maar het intellectuele leven was al enige tijd in volle gang en de Romantiek had een voorproefje gegeven van de verschijnselen die in het begin van de 20e eeuw in de kunst en de poëzie zouden losbarsten. Het teruggrijpen naar de oudheid in inhoud en vorm maakte daar evenzeer deel van uit als het ontwerpen van de woonruimte als een totaalkunstwerk.

En het is niet verwonderlijk dat dit ook voor de Benedictijnen een rol speelde. In Beuron wilde men het monnikendom op een vernieuwde manier beleven op een klassieke basis. Maar de uitdrukkingsvormen die op een door en door avant-gardistische wijze werden ontwikkeld, stonden op het hoogtepunt van de tijd of liepen er zelfs op vooruit. Blijkbaar waren juist daar in het afgelegen dal van de Donau de ideale omstandigheden aanwezig voor de bloei van de kunsten, namelijk de magie en de dynamiek van een nieuw begin.In de liturgie werd het gregoriaans gezongen dat pas in Solesmes was ontdekt, en zo werd Beuron het centrum van het gezang in Duitsland in die tijd.

En de schone kunsten, de schilderkunst en de edelsmeedkunst werden vormend voor Beuron - ingewijd door pater Desiderius Peter Lenz, die reeds als beeldhouwer werkzaam was voordat hij in het klooster intrad. Hij was gefascineerd door de soberheid en hiëratische expressiviteit van de Egyptische kunst met haar strikte symmetrie en tweedimensionaliteit. Juist dit leek hem geschikt om de intentie van de monniken met hun streven naar soberheid en ernst artistiek over te brengen op zalen, schilderijen en voorwerpen voor liturgisch en monastiek gebruik.

Andere kunstenaars vonden hun weg naar Beuron en werden monnik, onder wie de Nederlandse schilder Willibrord Verkade. De kunstschool van Beuron werd de avant-garde van de sacrale kunst met een internationale uitstraling. De kunsthistoricus Hubert Krins, huidig conservator van het fascinerende Beuron Kunstarchief, wijst erop dat vrijwel geen enkele andere moderne kunstschool zo lang heeft bestaan - van 1870 tot 1930.

Aanmoediging van lichtheid, ernst en toewijding

"Studio van de ziel", deze term ontleend aan de kunsthistoricus Timothy Verdon past ook goed bij de abdij van Beuron. Zo'n studio is daar echt ontstaan - van binnen en van buiten. Ook in de geestelijke en materiële cultuur, met name in de theologie, kon naast de kunstschool van Beuron veel anders tot bloei komen. De aartsbisschop van Beuron, Tutilo Burger, is realistisch wanneer hij stelt dat de krachten voor zulke uiteenlopende creativiteit vandaag misschien niet meer zo groot zijn met het dalend aantal monniken.

Toch is Beuron allesbehalve een museum van zijn eigen geschiedenis. Er woont een statig klooster met een verscheidenheid aan taken. Theologisch en filologisch onderzoek wordt nog steeds op hoog niveau verricht, en de Beuron Kunstuitgeverij geeft een van de belangrijkste theologische tijdschriften in Duitsland uit, "Erbe & Auftrag". Het dagelijkse leven van de monniken speelt zich af in ruimten die de spanning dragen tussen barokke allegorie en Beuron-symboliek. De abt verwoordt het kort: "Fascinerend tussen liefde voor licht en helderheid in de barok en kloosterlijke soberheid in de Beuronstijl, die lichtheid, ernst en devotie inspireert." Dit laatste heeft de nieuwe stichters van Beuron zeker geïnspireerd en is vandaag de dag nog steeds op deze plek te vinden en te bewonderen.

Martin Erdmann